Toekomst gesubsidieerde rechtsbijstand

Iedereen kan op zeker moment in zijn leven in een nare situatie terecht komen, zoals een problematische echtscheiding, dreigend ontslag, hoogoplopende schulden of een conflict met een overheidsinstantie. Veel mensen zoeken dan de juridische weg. Daar wil het kabinet verandering in brengen. Het kabinet wil de problemen van mensen in een vroeg stadium oplossen en alleen waar nodig de weg naar de rechter bewandelen. Zo wil de minister het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand moderniseren.

De minister wil dat de problemen van mensen snel, effectief en laagdrempelig opgelost worden. Soms kan dat niet anders dan via de rechter, maar liever op een andere manier. Hij wil dat de oplossing centraal staat en niet de procedure. De mensen kunnen dan snel hun probleem achter zich laten en doorgaan met hun leven.

Het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand is de afgelopen 17 jaar gestegen met ruim 40%. Het biedt lang niet altijd een oplossing voor de moeilijkheden. Vaak is er sprake van een complexe samenhang van juridische, financiële, medische of sociale problemen. In zulke gevallen verandert een gerechtelijk vonnis over één aspect weinig aan wat er werkelijk aan de hand is. Het werkt vaak escalerend en vraagt om een andere, meer integrale aanpak, dicht bij de rechtzoekende.

Voor wie is dit toegankelijk?

Het kabinet wil het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand moderniseren. De toegang tot dat nieuwe stelsel begint heel breed, met informatie en advies voor iedereen. Het spitst zich vervolgens steeds meer toe, waardoor mensen precies die hulp krijgen die ze nodig hebben om hun problemen aan te pakken. Toegang tot het recht blijft daarbij voor iedereen gegarandeerd. Dat geldt ook voor de laagste inkomensgroep, die dan een beroep kan doen op een gesubsidieerde advocaat.

Het kabinet gaat de herziening langs vier lijnen vormgeven:

1. Voor iedereen meer informatie en beter advies beschikbaar. De online informatie, zoals voorbeeldbrieven of een vraagbaak wordt beter toegankelijk. Mensen die persoonlijke hulp zoeken, kunnen straks dichtbij huis terecht op een juridisch spreekuur in de eigen buurt bij de bibliotheek of in het wijkcentrum.
2. Er komt er een vorm van beoordeling aan de voorkant. Welke zaken komen wel en welke niet in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Een onafhankelijke instantie maakt de afweging of rechtsbijstand echt noodzakelijk is, of dat iemand juist gediend is bij andere vormen van hulp.
3. Rechtsbijstandsverleners krijgen straks een vergoeding voor de oplossing die ze bieden en niet, zoals nu, om te procederen. Het kabinet introduceert iets nieuws: rechtshulppakketten. Zo’n hulppakket bevat diverse elementen voor een vaste prijs. Denk bijvoorbeeld aan advies, mediation of hulp bij onderhandeling. Als die stappen een uitkomst bieden, is procederen niet nodig.
4. De overheid kijkt kritisch naar zichzelf. Men wil een meer informele aanpak dat leidt tot minder escalatie en er komt meer ruimte voor persoonlijk contact en voor maatwerk.

De toegang tot het recht blijft gegarandeerd.  Echter de overheidsuitgaven mogen niet ontsporen. Voor de rechtshulpverleners zal deze stelselherziening leiden tot minder zaken, maar er ontstaat wel ruimte voor een betere beloning.

De komende tijd wordt het nieuwe stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand verder uitgewerkt en stapsgewijs ingevoerd. Zo ver is het echter nog niet.

Simone Rutte
Wetswinkel Almere